Zając jako pierwszy zobaczył Jezusa. Stąd się wzięły symbole wielkanocne

Tajniki wielkanocnych tradycji przejrzał prof. Maciej Janeczek z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Jest kierownikiem Katedry Biostruktury i Fizjologii Zwierząt oraz specjalistą z dziedziny archeozoologii i nie ma wątpliwości, że symbolika zwierzęca dotycząca świąt wielkanocnych wynika z ich powiązania z okresem równonocy wiosennej.

– Dzień wydłuża się, noc skraca, przyroda budzi się do życia z zimowej hibernacji. To zjawisko było obserwowane przez ludzi od wieków i siłą rzeczy znajduje swoje odzwierciedlenie w mitologii – mówi profesor. Na dodatek przywołuje sumeryjski mit o Dumuzim i Inanie, staroegipski o Ozyrysie i Izydzie czy grecki o Demeter i jej córce Korze, która stając się żoną boga podziemi Hadesa, zmieniła imię na Persefona. – Wszystkie te mity opowiadają nam o śmierci i ponownych narodzinach, wprost odwołując się do świata przyrody. Dumuzi, bóstwo wegetacji i plonów, czczony był pierwotnie w Babilonie, a potem w innych krajach starożytnej Mezopotamii. Przedstawiano go z kłosami w rękach lub na ramionach. Co roku pod koniec żniw schodził do podziemi, by móc ponownie powrócić wraz z budzącą się do życia przyrodą – wskazuje.

Prof. Janeczek podkreśla, że wielkanocna symbolika jest swoistą mieszanką znaczeń pogańskich i judaistycznych. Zwraca uwagę, że baranek, który symbolizuje Jezusa – jego ofiarę na krzyżu, ale też biblijnego „Dobrego Pasterza”, który dba o swoje owce – jest zakorzeniony nie tylko w słowach Jana Chrzciciela. Mniej biegłym w katolickim Piśmie Świętym przypomnijmy, że to on był kuzynem Jezusa i nazwał go barankiem ofiarnym.

– Baranek jest symbolem niewinności, czystości. Jezus został zabity w czasie święta Pesach, które obchodzone jest na pamiątkę ucieczki Izraelitów z Egiptu. Żydzi na progach swoich domostw zaznaczyli krwią z ofiarnego baranka ślad, by w ten sposób dać znać Jahwe, by je ominął i nie zabijał ich pierworodnych synów, a kierował swój gniew na Egipcjan – wyjaśnia profesor, dodając, że ta symbolika jest jednak znacznie starsza. Jak wskazuje, ludy pasterskie wraz z równonocą wiosenną ofiarowywały bóstwom chtonicznym wybrane zwierzęta z tych, które wypasały. – To były właśnie między innymi niewinne baranki – tłumaczy.

Jajko na Wielkanoc – skąd się wzięło?

Kolejnym symbolem kojarzonym z Wielkanocą jest jajo – równie uniwersalny symbol związany także ze starożytnymi religiami np. hinduizmem. Z jaja – jak mówi profesor – narodził się Brahma, ale też wykluła się z niego Helena Trojańska.

– Pisanki znano już w Sumerze. W starożytnym Egipcie jajo było symbolem boga Ptaha, a chrześcijaństwo łączy je z wizytą Marii Magdaleny u cesarza Tyberiusza. Jest apokryf opowiadający o tym, że prezentowała ona cesarzowi nowinę o zmartwychwstaniu Jezusa. Tyberiusz zaś powiedział jej, że prędzej jajko przybierze kolor czerwony niż on uwierzy w jej historię. No i jajo na jego oczach stało się czerwone – opowiada prof. Janeczek.

Zajączek na Wielkanoc – skąd się wziął?

Kicając dalej przez łąkę wielkanocnych znaczeń, nie można pominąć zajączka. To zwierzęcy bohater uwielbiany zwłaszcza przez najmłodszych, którzy gonią jego śladem w poszukiwaniu prezentów.

Zdaniem naukowca, pojawienie się zajączka w tym katalogu jest niejasne, choć symbolizuje siły witalne i płodność. Część badaczy – jak wskazuje – łączy go z przedchrześcijańskim świętowaniem równonocy i boginią Eostre, nazywanej też z germańska Ostarą. Według jednej z legend, szła łąką, kiedy znalazła rannego ptaka. Wzięła go na ręce i ratując mu życie, zamieniła w zająca.

– Przemiana nie była ostateczna, bo ten zając zachował zdolność składania jajek i w podzięce wręczył bogini jedno złożone przez siebie. O tej bogini po raz pierwszy napisał Beda Czcigodny, mnich żyjący w VIII wieku w Nortumbrii, można więc ostrożnie przyjąć, że ten mit jest pochodzenia anglosaksońskiego lub nordyckiego. Inne światło na miejsce zajączka w wielkanocnej symbolice rzuca przekonanie, że to zwierzę śpi z otwartymi oczami, w co długo wierzono. I ten sen z otwartymi oczami miał sprawić, że to właśnie zając jako jeden z pierwszych widział zmartwychwstanie Jezusa – opowiada prof. Janeczek.

Dodaje, że na tej świątecznej liście jest jeszcze kurczaczek – oczywiście wykluty z jaja, ale też symbolizujący słońce i narodziny nowego życia.

Zobacz: Życzenia wielkanocne 2023 - MEMY, które możesz pokazać przy stole!