Spis treści
- Stołpie – dane statystyczne
- Wieża w Stołpiu to najstarsza murowana budowla w woj. lubelskim!
- Sensacyjne odkrycie podczas prac archeologicznych w Stołpiu
Stołpie – dane statystyczne
Stołpie to malutka miejscowość położona w powiecie chełmskim, oddalona o około 11 km od Chełma. Z danych z Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2021 r. wynika, że zamieszkuje ją jedynie 166 osób, z czego równo po połowie kobiet i mężczyzn. Wieś słynie z kamiennej wieży, której historia sięga średniowiecza. Co warte zaznaczenia, w minionych wiekach miejscowość tą nazywano Stołbiem, a to, według definicji, oznacza właśnie średniowieczną wieżę obronną.
Wieża w Stołpiu to najstarsza murowana budowla w woj. lubelskim!
Tajemniczą kamienną wieżę w Stołpiu można zauważyć jadąc drogą krajową nr 12 w pow. chełmskim. Budowla została wzniesiona prawdopodobnie u schyłku XII wieku lub na początku XIII wieku, a jej fundatorem, według przypuszczeń badaczy, mógł być Daniel I Romanowicz (zwany Halickim), czyli książę halicko-wołyński.
Wysokość wieży w Stołpiu sięga około 19-20 metrów i ma kształt prostokąta. Obiekt położony jest w pobliżu źródełek, którym dawniej przypisywano cudowne właściwości, w związku z czym miejsce to było otoczone kultem.
„Kamienna, pięciokondygnacyjna budowla była najprawdopodobniej budynkiem mieszkalnym i zarazem sakralnym (kaplica na najwyższym piętrze). Jest to najstarsza budowla murowana w województwie lubelskim” – czytamy na stronie lubelskietravel.pl.
Niewykluczone, że w wieży w Stołpiu mieszkała matka księcia Daniela – Anna, która osiadła tam po śmierci swojego męża Romana Halickiego w bitwie pod Zawichostem (czerwiec 1205 r.).
Badania dotyczące obiektu wskazują, że wieża w Stołpiu w latach 80. XIII wieku mogła zostać wtórnie zmilitaryzowana, by pełnić funkcje obronne. Wokół wieży istniała wówczas fosa i stworzono umocnienia palisadowe, jednak kompleks ten został zniszczony w pożarze, do którego miało dojść na przełomie XIII/XIV wieku (ocalała w nim tylko wieża i przetrwała do czasów współczesnych).
Sensacyjne odkrycie podczas prac archeologicznych w Stołpiu
Wieża w Stołpiu i jej otoczenie widnieje dziś w rejestrze zabytków woj. lubelskiego. Teren ten od lat jest poddawany kolejnym badaniom archeologicznym, które mają przyczynić się do lepszego poznania historii tego tajemniczego obiektu. W wyniku prowadzonych prac, w 2018 r. badacze odkryli tam pozostałości po konstrukcji, dającej podstawy do twierdzenia, że dawniej nad źródłem „Anna” istniała kapliczka, za pośrednictwem której przybywająca tu ludność mogła łatwiej czerpać wodę o, jak wierzono, „cudownych właściwościach”. Badacze określają datę wzniesienia kapliczki na XII wiek, więc możliwe, że powstała jeszcze przed wybudowaniem wieży.
W sierpniu 2024 r. w Stołpiu rozpoczęły się kolejne wykopaliska archeologiczne, prowadzone pod kierownictwem dr Stanisława Gołuba. Podczas trwających prac dokonano sensacyjnego odkrycia.
„Na południowy wschód od zadokumentowanej w 2018 r. kapliczki nad źródłem „Anna” odsłonięto fragment zawalonej ściany wieży kamienno-ceglanej, wzniesionej na fundamencie z kamienia – lokalnego zlepieńca, spojonego zaprawą wapienną, w górnej partii zbudowanej z cegły. Udało się zadokumentować narożnik południowo-zachodni partii fundamentowej: mur miał grubość około 110-120 cm i wysokość około 6-8 m. Na podstawie cech metrycznych cegły wieżę można datować wstępnie na XV w.” – informował pod koniec września br. w mediach społecznościowych Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków.
To z kolei oznacza, że w minionych wiekach kompleks w Stołpiu składał się z większej liczby elementów, niż dotychczas przypuszczano. W trakcie najnowszych badań odkryte zostały zabytki ruchome oraz fragmenty „detali architektonicznych z białego piaskowca, pochodzących z budowli wieżowej”.
„Znane dopiero wstępnie wyniki badań już zmieniają dotychczasowe ustalenia, dotyczące zespołu wieżowego w Stołpiu, a w szczególności jego funkcjonowania oraz obiektów budowlanych, które tworzyły całe założenie. Wydobyte z ziemi relikty świadczą o tym, że zespół wieżowy w Stołpiu tworzyły nie tylko obecnie istniejąca wieża, unikatowe relikty kapliczki z XII w. nad źródełkiem „Anna” i inne liczne źródła, ale i nieistniejące obecnie, a wspominane przez biskupa Jakuba Suszę „słupy”, z których jeden – datowany wstępnie na XV w. – właśnie został odkryty przez dr. Stanisława Gołuba” – wskazuje LWKZ.
Jak zapowiada Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków, badania archeologiczne w Stołpiu będą kontynuowane w 2025 r., by zlokalizować fundamenty nowo odkrytego obiektu, co da badaczom możliwość odtworzenia dawnego układu tutejszych budowli.
Dodajmy przy tym, że władze gminy Chełm, na terenie której leży Stołpie, chcą utworzyć w okolicach tutejszej wieży rezerwat archeologiczny.
Zobacz na starych zdjęciach, jak prezentuje się wieża w Stołpiu:
