Tatarskie korzenie na Lubelszczyźnie
Obecność Tatarów w rejonie dzisiejszej Białej Podlaskiej i Terespola sięga końca XVII wieku. To właśnie w 1679 roku król Jan III Sobieski, w zamian za zaległy żołd, nadał lojalnym żołnierzom tatarskiego pochodzenia ziemie w tej części Rzeczypospolitej. Osadnictwo to było kontynuowane przez kolejnych władców, którzy nie tylko przekazywali ziemie, ale także nadawali tytuły szlacheckie, herby i inne przywileje. W zamian Tatarzy bronili granic państwa i byli zwolnieni z obowiązku płacenia podatków.
Tatarska obecność na ziemiach polskich miała więc charakter nie tylko militarny, ale też kulturowy. Choć dzisiaj społeczność tatarska w regionie praktycznie nie istnieje, ślady ich historii można wciąż odnaleźć – a jednym z najbardziej wyjątkowych jest mizar w Zastawk
Mizar w Zastawku – perła tatarskiego dziedzictwa
Cmentarz tatarski w Zastawku to miejsce niezwykłe. Położony wśród drzew na niewielkim wzgórzu przy głównej drodze z Piszczaca do Terespola, mizar liczy sobie ponad 300 lat. To jeden z najstarszych i najcenniejszych zabytków islamu w Polsce. Znajduje się tu m.in. nagrobek płk. Samuela Koryckiego, datowany na 1704 rok. Jest to drugi najstarszy muzułmański nagrobek na terenie naszego kraju.
Obok niego spoczywa również Jakub Murza Buczacki – jedyny tatarski poseł na sejm Królestwa Polskiego, który żył w latach 1745–1838. Na cmentarzu odnaleźć można ponad 50 nagrobków rodzin takich jak Buczaccy, Józefowicze, Koryccy czy Iljasiewicze. W przeszłości było ich znacznie więcej, jednak część z nich została zniszczona lub wykorzystana jako budulec. Kilka płyt odnaleziono dopiero w XX wieku, podczas budowy drogi.
Niezwykłe miejsce na mapie woj. lubelskiego
Mizar w tej małej wsi w woj. lubelskim zachwyca nie tylko wiekiem i historią, ale też unikalną symboliką. Mogiły są zwrócone zgodnie z muzułmańskim obyczajem – w stronę Mekki i Medyny. Na nagrobkach widnieją inskrypcje po polsku i rosyjsku, a wersety z Koranu zapisane są po arabsku. Często pojawiają się półksiężyce, gwiazdy – symbole islamu – a także motywy roślinne i zoomorficzne.
Najmłodszy pochówek na tym cmentarzu pochodzi sprzed I wojny światowej. Po tym okresie społeczność tatarska zaczęła zanikać. Rusyfikacja i zmiany społeczno-polityczne sprawiły, że Tatarzy porzucali swoje tradycje, migrowali, a część z nich traciła kontakt z własnymi korzeniami. Dziś w regionie mieszka już tylko garstka potomków Tatarów, którzy w większości są zasymilowani i nie kultywują dawnej religii czy obyczajów.
Jak dojechać do Zastawka?
Zastawek znajduje się w województwie lubelskim, około 120 km na północny wschód od Lublina. Najlepszym sposobem, by tam dotrzeć, jest podróż samochodem. Z Lublina należy kierować się drogą krajową nr 82 w stronę Łęcznej, a następnie drogą wojewódzką przez Parczew i Białą Podlaską w kierunku Terespola. Sama miejscowość Zastawek leży nieopodal Piszczaca, tuż przy głównej drodze prowadzącej do Terespola.
Dojazd komunikacją publiczną jest utrudniony – najbliższe większe miasta, z których można zaplanować przesiadki, to Biała Podlaska i Terespol. Z tego względu zwiedzanie najlepiej zaplanować z własnym środkiem transportu lub w ramach wycieczki zorganizowanej. Jest to dobre miejsce na weekendową wycieczkę w woj. lubelskim, aby odkryć nietypowe oblicze naszego regionu.
Co jeszcze warto zobaczyć w tej wsi woj. lubelskim?
Choć Zastawek to niewielka wieś, cmentarz tatarski nie jest jej jedyną atrakcją. W okolicy można odwiedzić pobliską Studziankę – miejscowość, w której działa Stowarzyszenie Rozwoju Miejscowości Studzianka. Organizacja ta aktywnie pielęgnuje dziedzictwo tatarskie poprzez wydarzenia kulturalne, sportowe, kulinarne czy łucznicze. To doskonałe miejsce, by dowiedzieć się więcej o historii Tatarów w Polsce i ich wkładzie w obronność oraz kulturę Rzeczypospolitej
W regionie warto również odwiedzić pozostałości innych osad tatarskich oraz zachowane elementy architektury sakralnej. Dla pasjonatów historii i etnografii to prawdziwa gratka. Bliskość granicy sprawia, że można też zaplanować wycieczkę do Brześcia na Białorusi – oczywiście z odpowiednimi dokumentami.
Zobacz także: Tak wygląda nocą cmentarz przy ul. Lipowej w Lublinie!
