Najstarsze miasta województwa lubelskiego. Zobaczcie, czego o nich nie wiedzieliście

Oto najstarsze miasto Lubelszczyzny mające już 706 lat. Ludzie nad Bystrzycą zaczęli się osiedlać w VI w. na Czwartku. Pierwsze wzmianki o Lublinie pochodzą z 1198 r., a nazwa może pochodzić od formy "Lubla" utworzonej od staropolskiego imienia Lubomir z dodaną pieszczotliwą końcówką, ale to tylko jedna z wersji. Dla rozwoju miasta istotny wpływ miało położenie na szlaku handlowym znad Morza Czarnego na zachód Europy. Ważnym wydarzeniem z lubelskim mianownikiem było zawarcie unii lubelskiej w 1569 r. W 1815 r. Lublin znalazł się pod zaborem rosyjskim, a nieco ponad 60 lat później wybudowano tu pierwsze połączenie kolejowe Kolei Nadwiślańskiej. W 1918 r. założono pierwszą uczelnię, którą był Katolicki Uniwersytet Lubelski. Drugą w 1926 r. było jezuickie "Bobolanum". W 1930 r. wzniesiono natomiast Jeszywas Chachmej Lublin, czyli największą uczelnię talmudyczną na świecie. Poza szkolnictwem rozwijał się przemysł lotniczy - zakłady Plage i Laśkiewicz produkowały samoloty marki Lublin. W lipcu 1939 r. Lublin był tymczasową siedzibą prezydenta kraju, a niedługo później Niemcy utworzyli na Majdanku obóz koncentracyjny. W czasie Akcji Reinhard zamordowano prawie 40 tys. Żydów, którzy przed wojną stanowili 1/3 ludności miasta. Dziś Lublin jest 9. co do liczby ludności miastem w Polsce. Słynie z cebularzy. Z Lublinem są lub byli związani m.in. poeta Józef Czechowicz, poetka Julia Hartwig, poeta i muzyk Marcin Świetlicki, pisarz i redaktor Marcin Wroński, piosenkarka Beata Kozidrak, aktor Bohdan Łazuka, piłkarz Arkadiusz Onyszko, muzyk Krzysztof Zalewski i artyści kabaretowi Marcin i Michał Wójcik.

Leży w powiecie kraśnickim i jest jednym z trzech w naszym rankingu, które nie miało ciągłości w posiadaniu praw miejskich. Nie od początku należało do województwa lubelskiego - leży w historycznej Małopolsce. Z Urzędowem związana jest postać Mikołaja Reja, który w 1548 r. otrzymał tu wójtostwo. Przez miasto przebiegał też ruchliwy szlak handlowy łączący stolicę Polski (Kraków) z Litwą i Rusią, co też dodatnio wpływało na rozwój. Nieszczęścia dopadły Urzędów w XVII w. - miasto zostało wtedy zrabowane i zniszczone przez kozaków, a mieszkańcy i mieszkanki zdziesiątkowane przez wojny i epidemie.

To miasto w powiecie biłgorajskim. Jest jednym z trzech w naszym rankingu, które na pewien czas straciło prawa miejskie. Istnieje sporo wątpliwości co do daty przyznania mu praw miejskich. Najstarszą wskazywaną datą jest 1379 r., a najpóźniejszą 1405 r. Przynajmniej do pierwszej wojny światowej cała zabudowa Goraja była drewniana poza dwiema budowlami: kościołem i synagogą, która została zniszczona przez hitlerowców w czasie drugiej wojny i nie została odbudowana. Ślad po niej został dzięki krótkiej informacji i kilku zdjęciom. W pozostałej gorajskiej zabudowie reprezentowane były też niemal wszystkie typy dachów.

To miasto w powiecie parczewskim i ważny punkt na mapie XV-wiecznej Polski. Odbywały się tu wówczas zjazdy polsko-litewskich sejmów, co podniosło Parczew do rangi ważnego ośrodka życia politycznego kraju. Odwiedzali je wszyscy królowie z dynastii Jagiellonów. 500 lat później ponownie stał się istotny, ale już z zupełnie innego powodu - w czasie drugiej wojny stał się silnym ośrodkiem konspiracyjnym. Lasy Parczewskie były bazą dla wielu ugrupowań partyzanckich - w jednej z nich powstał kilkudziesięcioosobowy oddział żydowski. Wcześniej, bo 29-30 września 1939, odbyła się bitwa pod Parczewem zakończona zwycięstwem obrońców i obrończyń Polski.

Witamy w mieście, które jest najbardziej wysunięte na wschód w Polsce. Istnieją przypuszczenia, że na wyspie oblanej wodami Huczwy istniał gród obronny należący do Grodów Czerwieńskich. W 1816 r. usłyszała o Hrubieszowie cała Europa, a to za sprawą stworzonej przez Stanisława Staszica fundacji "Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie", czyli pierwszej na starym kontynencie organizacji przedspółdzielczej. W połowie XIX w. Hrubieszów był drugim po Lublinie miastem guberni lubelskiej co do wielkości. Niemal od początku historii miasta jego społeczność tworzyli Żydzi. W czasie drugiej wojny jednak Niemcy zniszczyli obie synagogi, cmentarz i prywatne domy modlitwy, natomiast dużą część przedstawicielek i przedstawicieli tej narodowości zamordowali w obozie zagłady w Sobiborze.

To miasto położone przy ujściu rzeki Żółkiewki do Wieprza. Od 1490 do 1826 r. był siedzibą biskupów chełmskich, a przez chwilę funkcjonował też jako stolica diecezji lubelskiej. Miasto zostało kompletnie zniszczone (w 75 proc.) w czasie pierwszej wojny, ponieważ było trzykrotnie zdobywane, co sprawiło, że znalazło się na liście najbardziej zniszczonych miast na terenie okupowanym przez Austro-Węgry. Pasmo nieszczęść się jednak dla Krasnegostawu nie skończyło wraz z wojną. Podczas kolejnej, w 1940-42, w mieście znajdowało się getto, w którym zamknięto prawie 4 tys. osób narodowości żydowskiej. W okolicy aktywny był też ruch partyzancki, dzięki któremu w 1943 r. uwolniono blisko 300 uwięzionych z miejscowego więzienia i zniszczono 26 pociągów niemieckich (1944). W okresie Polskiej Ludowej rozwój miasta mocno się poprawił. W 1971 r. zapoczątkowano tradycję "Chmielaków Krasnostawskich". Nadal istnieje tam również budynek synagogi. W czasie wojny została zniszczona przez Niemców, po wojnie przebudowano ją na potrzeby warsztatu krawieckiego, a teraz budynek stoi opustoszały.

A teraz przenieśmy się do zachodniej części Polesia Wołyńskiego, którego najwyższym wzniesieniem jest Góra Chełmska (237 m n.p.m.). Jeśli jesteśmy przy temacie wysokości, są tu tylko dwa budynki mające więcej niż 5 pięter - dwugwiazdkowy hotel Kamena (6 pięter) i szpital wojewódzki (8 pięter). Badania archeologiczne natomiast wykazały, że w okolicach miasta ludzie osiadali się w epoce paleolitycznej, czyli w okresie od ok. 2,5 mln do ok. 120 tys. lat temu. Od XVI do XVIII w. wydobywano tam kredę. Ze względu na politykę i położenie silnie obecne były w Chełmie trzy kultury: polska, ruska i żydowska. W latach 1918-1939 ukazywało się tu 5 żydowskich gazet. Do wybuchu drugiej wojny Żydzi stanowili niecałą połowę społeczeństwa (44 proc.). Właśnie do Chełma w swojej twórczości nawiązywał również laureat literackiej Nagrody Nobla związany z Lubelszczyzną - Isaac Bashevis Singer.

Wespnijmy się na Wyżynę Lubelską, gdzie leży Kraśnik nad rzeką Wyżnicą. Kiedyś przebiegał tędy szlak łączący Śląsk z Kijowem. Miasto nie miało szczęścia, bo w XVII w. wielokrotnie wybuchały tam pożary. Największy strawił 3/4 zabudowy miejskiej i ratusz, a wywołali go Szwedzi w 1657 r. Prawa miejskie utracił po powstaniu styczniowym, a kiedy je odzyskał, powstał tu zakład zbrojeniowy. Miał wytwarzać amunicję dla artylerii, ale ostatecznie wytwarzał tylko zapalniki. Zmieniło się to, kiedy zakład przejęli Niemcy i zaczęli produkować części do samolotu Heinkel. W 1942 r. utworzono tu (w Budzyniu) obóz koncentracyjny, podobóz Lublin. Zabito w nim 8 tys. osób. W sylwestra 1942 r. mieszkańcy i mieszkanki usłyszeli duży huk, ponieważ w ramach akcji "Wieniec II" wysadzono w powietrze przepust kolejowy. Oddziałem Szarych Szeregów dowodził Tadeusz Zawadzki szerzej znany jako Zośka z "Kamieni na szaniec". W mieście nadal są dwie synagogi. Wielka z XVII w. i Mała z XIX w.

Łuków był ważny na długo przed tym, jak otrzymał prawa miejskie. Pierwsze wzmianki o nim pochodzą z 1233 r., ponieważ istniała tam małopolska kasztelania o strategicznym, nadgranicznym znaczeniu. Niedługo później osiedlili się tam templariusze za sprawą księcia Bolesława Wstydliwego. W tym samym stulecie istniał tam drewniany zamek, którego warownia stała jeszcze w XVII w. Miasto było wielokrotnie niszczone: przez Prusów, Tatarów, Jaćwięgów i Litwinów, a uspokoiła to dopiero unia polsko litewska w 1385 r. Kolejnym problemem jednak okazały się częste pożary, którym sprzyjała w większości drewniana i ciasna zabudowa. W 1533 r. ogień spowodował tak dotkliwe straty, że Zygmunt Stary na 18 lat zdjął z mieszkańców i mieszkanek obowiązek płacenia podatków, jeśli w ciągu 5 lat odbudują przynajmniej większość domów i obwarowań. Później niespokojne rysy na kartach historii Łukowa odmalowali kozacy, którzy znacznie zdewastowali miasto, a po nich wojska szwedzkie i siedmiogrodzkie. Przez to wszystko w 1676 r. w Łukowie żyły tylko 304 osoby.

Drugie najstarsze miasto w regionie leży nad rzeką Wieprz w powiecie zamojskim. W średniowieczu współistnieli tu ze sobą przedstawiciele i przedstawicielki różnych kultur i wyznań: katolicy, Żydzi, kalwini i bracia polscy, co odbiło się także na architekturze miasta. Szczebrzeszyn słynie jednak nie tylko z tego, że chrząszcz brzmi w trzcinie, choć można tam znaleźć drewniane pomniki świerszcza, np. grającego na skrzypcach. Wg naukowych badań pierwsi mieszkańcy i mieszkanki osiedlili się w mieście najsłynniejszej trzciny prawie 5 tysięcy lat temu. Odkryto również pochodzące z X w. chaty z kamiennym piecem, cmentarzysko szkieletowe i jamę do przechowywania zboża. W 1811 r. powstała tu Szkoła Wojewódzka, dla której Stanisław Zamoyski wybudował okazałe gmachy. Nieco ponad 400 lat później powstało tu Muzeum Skarbów Ziemi i Morza. Można w niej zobaczyć ponad 700 eksponatów z całego świata, a w nich m.in. liliowce, agaty, skamieniałe drewno, muszle i koralowce.